3 manieren om van je vooroordelen af te komen
We hebben het allemaal weleens meegemaakt.
Die ene persoon die je zo erg doet denken aan je (stiekem heel-moeilijk-overheen-te-komen) ex, waar je gewoon maar niet normaal mee kunt praten. Je hersenen blijven maar associaties maken waar je niet om hebt gevraagd – simpelweg omdat die persoon een beetje lijkt op je ex.
Het kan zijn dat die ene keer dat je in college zat met een kater, je het spreek-volume van je docent gewoon echt niet aankon. Nu je nuchter en gezond bent merk je dat deze docent gewoon normaal spreekt, maar heb je alsnog een allergie tegenover haar. Niet om iets dat ze fout heeft gedaan, maar puur omdat jij nu die associatie met haar stem hebt.
Of die keer dat je vrienden je dwongen “It” te kijken, wat er voor heeft gezorgd dat je je – nu nog steeds – héél ongemakkelijk voelt rondom clowns. Maar wat hebben clowns jou ooit aangedaan, persoonlijk?
Als we het hebben over het beoordelen van de wereld en de mensen om ons heen, houden we het graag bij dingen die we kennen. We hebben bepaalde verwachtingen – ons brein categoriseert dingen automatisch in een bepaalde bestaande categorie, omdat we denken dat het in die categorie thuis hoort. Soms hebben vooroordelen negatieve effecten, maar wanneer je ze omdraait, kunnen ze ook in je voordeel werken.
In dit artikel leggen we je uit waar deze vooroordelen precies vandaan komen, wat voor soorten vooroordelen er zijn, hoe je ze kunt herkennen en hoe je van negatieve vooroordelen af kunt komen.
Hoe komen vooroordelen tot stand?
Over het algemeen proberen we vaak bewust iemand niet op zijn/haar uiterlijk te beoordelen bij een eerste indruk, maar alsnog sluipt een vooroordeel er vaak stiekem in. Om je hier bewust van te worden en ze te kunnen veranderen, moeten we exact weten waar ze vandaan komen.
Het lijkt erop dat vooroordelen voortkomen uit de psychologische drang die mensen hebben om op een bepaalde/vaste manier te denken. Sommigen meer dan anderen, maar de meeste mensen vinden onduidelijkheid niet fijn in contact met anderen. Mensen hebben de neiging om snelle, ‘automatische’ beslissingen te maken, welke er voor zorgen dat we generalisaties in stand houden – simpelweg omdat generalisaties de snelste en makkelijkste manier zijn om je omgeving te interpreteren.
Prejudice is a great time saver. You can form opinions, without having to get the facts.
Vaak vertrouwen we op de eerste informatie die we zien of krijgen. Mensen hebben de neiging om de wereld om hen heen te categoriseren en organiseren. We doen dit elke dag – we zien mensen als man of vrouw, blank of donker, jong of oud, ook als we dit niet bewust doen.
Het sociaal categoriseren van mensen die je ontmoet kan handig zijn, omdat het het makkelijker maakt voor je brein om de mensen te ‘ordenen’.
Sociale categorisatie is handig, inderdaad, maar het probleem is dat we af en toe ook bepaalde eigenschappen en karakteristieken toewijzen aan bepaalde categorieën. Dit kunnen eigenschappen zijn die we uit de media hebben opgepikt, in films, verhalen die we hebben gehoord of eigenschappen/karakteristieken die we zelf hebben ervaren bij een ‘soortgelijk’ persoon.
Een andere oorzaak van vooroordelen is je jeugd. Misschien ben je opgegroeid in een heel cultureel diverse buurt, of misschien ben je naar een alleen-jongens of alleen-meisjes school gegaan. Wellicht waren je ouders heel religieus, of hadden ze hele sterke (ongegronde) overtuigingen over bepaalde culturele groepen. Al deze dingen hebben invloed gehad op hoe jij vandaag de dag in het leven staat en hoe je dingen ziet/ergens betekenis aan verleent – maar dit betekent natuurlijk niet dat dit dan ook zo hoeft te blijven!
Wanneer mensen eenmaal bepaalde karakteristieken hebben toegekend aan een categorie, neigen ze er sterk naar om zich hieraan te houden. Zodra ze informatie tegenkomen die deze overtuigingen tegenspreekt, zal dit niet zo
serieus worden geregistreerd als de eerste eigenschap. Dit leidt uiteindelijk tot vooroordelen, stereotypering of biases, welke later besproken zullen worden.
Stereo-typeren
Stereotyperen is wellicht de meest bekende vorm van vooroordelen – maar zeker niet de enige. Het is wel degene die regelmatig voor conflicten zorgt tussen mensen – soms zelfs landen, maar die discussie laten we voor een andere keer.
Zoals eerder uitgelegd hebben mensen een sterke neiging om sociale informatie die ze tegenkomen te categoriseren. Stereotyperen is wat er gebeurt zodra we iemand die we niet kennen beoordelen door middel van wat anderen in dezelfde ‘categorie’ in je brein wel of juist niet hebben gedaan.
“Ah, dat meisje is vegetariër. Al de vegetariërs die ik ken zijn saai, ze is vast zo’n geitenwollensokken typetje. Ik ga sowieso geen normaal gesprek met haar kunnen voeren – ik vind haar eigenlijk nu al niet leuk en ik ga het ook niet eens proberen.”
Confirmation-bias (bevestigings-bias)
Ook wel de myside-bias (mijn-zijde-bias) genoemd: de neiging om te zoeken naar informatie, deze te interpreteren en op te roepen op een manier waarop jouw bestaande overtuiging/geloof wordt bevestigd.
Bijvoorbeeld: Het eerder genoemde vegetarische meisje; je start een gesprek met haar. Je bent er al van overtuigd dat het een gesprek gaat worden waarin ze je gaat proberen over te halen om ook vegetariër te worden. Dit omdat ze extreme overtuigingen heeft; ze zal sowieso alle negatieve kanten van vlees eten en de invloed hiervan op het milieu met je gaan bespreken, om je over te halen.
Zodra het gesprek vordert, zegt ze: “Ik eet geen vlees omdat ik het zielig vind”. Onmiddellijk denk je: “Zie je! Ze probeert me te overtuigen! Ze praat over hoe zielig het wel niet is en waarom iedereen zou moeten stoppen!”. Op dit moment luister je niet eens meer naar haar. Je denkt waarschijnlijk: “Ik ga haar eens overtuigen van alle voordelen die vlees eten met zich meebrengt!”
Je gedrag op dit moment zal waarschijnlijk leiden tot een discussie. Hoe het gesprek vervolgens verloopt is dus heel erg beïnvloed door jouw overtuigingen en vooroordelen die je had, voorafgaand aan het gesprek en over haar. En voila: je overtuigingen worden bevestigd, terwijl het niet duidelijk is wat er nou echt aan de hand is.
Ever since I learned about confirmation bias, I’ve started seeing it everywhere.
Dit wordt ook wel de self-fulfilling prophecy (zelfvervullende voorspelling) genoemd. Deze voorspelling is er een waarin je verwachtingen je eigen gedrag beïnvloeden en het hierdoor nog waarschijnlijker wordt dat je verwachtingen worden waargemaakt. Zodra je eenmaal denkt: “Ik kan het niet”, kun je het waarschijnlijk ook niet.
De self-fulfilling prophecy kan je ervan weerhouden objectief naar situaties te kijken en kan leiden tot het maken van slechte keuzes.
Het Horn-effect
In de sociale psychologie is het Horn-effect ook een veelvoorkomend vooroordeel. Dit betreft een cognitieve bias waarbij een algemene indruk van een persoon, merk of een product wordt gemaakt door de observeerder, en deze indruk vervolgens het gevoel en de gedachten die hij heeft over de entiteit, beïnvloeden. We neigen ernaar om negatieve karaktereigenschappen toe te kennen aan een persoon/product in z’n geheel, puur omdat we één ding hebben gezien dat negatief is.
Bijvoorbeeld: Een wat onverzorgde, lompe man, komt ergens binnen voor een sollicitatiegesprek. Het moment dat hij binnenkomt, denk je: “Wauw, die ziet er onverzorgd uit, en z’n haar lijkt wel een ontplofte cavia, hij zal vast niet zo intelligent zijn.”
People generally see what they look for, and hear what they listen for.
Dit beïnvloedt onmiddellijk de uitkomst van het gesprek, omdat alles van wat hij zegt, voor jou een bevestiging zal zijn van de voorgaande gedachten die je had (zelfs wanneer dit in werkelijkheid helemaal niet zo is). Je attribueert onbewust allerlei negatieve kwaliteiten aan deze man door je eerste indruk, maar eigenlijk is dit totaal niet eerlijk naar de ander; je brein hoort alleen wat het wil horen.
Geen reden om je te schamen! Dit betekent niet dat je een ‘slecht’ persoon bent, het betekent gewoon dat je je nog bewust moet worden van deze patronen, om vervolgens je gedachtengang aan te kunnen passen. Je zult een hele nieuwe wereld van mogelijkheden en inspirerende gesprekken openen, zodra je je vooroordelen aan de kant schuift.
Hoe weet ik of ik vooroordelen heb?
Elk persoon ter wereld heeft vooroordelen. Of het nu bewust of onbewust is, we hebben allemaal categorieën in ons brein en waar we negatieve of positieve eigenschappen aan hebben gelinkt. Bijvoorbeeld:
- Je favoriete lerares op de middelbare school was Frans en had blond haar. Elke keer wanneer jij nu iemand ontmoet die Frans is en blond haar heeft, vind je ze onmiddellijk al aardig.
- Wanneer je iemand ontmoet uit Iran, wordt je onmiddellijk nieuwsgierig en melancholisch. Je bent daar ooit eens naartoe gereisd en werd verliefd op de natuur daar, en hebt hierdoor veel positieve eigenschappen aan het land toegekend.
- Je laatste (sukkel van een) vriendje was twee meter lang en droeg een bril. Hierdoor zijn alle mannen die je ontmoet met een bril die ook nog eens twee meter zijn, automatisch allemaal sukkels.
- Je krijgt op je werk een nieuwe collega die 61 jaar oud is. Alle 61 jarigen die je ooit hebt ontmoet (helemaal die in je familie) zijn niet zo vlot met technologie. Dus op het moment dat ze je begint te vertellen over hoe de HTML-code van de bedrijfs-website is veranderd, ben je behoorlijk verrast en weet je niet helemaal of je nu moet geloven wat ze je vertelt, of niet.
Hoe beïnvloed dit hoe ik naar de wereld kijk?
Simpel gezegd (of je je er nu bewust van bent of niet) limiteren vooroordelen je in hoe je de wereld en de mensen om je heen ziet. Onderzoek wijst uit dat vooroordelen ervoor zorgen dat er onwetendheid bij mensen wordt gecreëerd (soms zelfs discriminatie) en hierdoor zorgen vooroordelen voor een beperkt perspectief op de wereld. Af en toe zie je namelijk alleen de dingen die passen in jouw bestaande mentale ‘hokje’. Dit kan ervoor zorgen dat je allerlei leuke nieuwe ervaringen en gesprekken misloopt: zonde!
Deze dingen klinken misschien heel negatief, maar er zijn (natuurlijk!) genoeg dingen die je eraan kunt doen om je vooroordelen tot een minimum te beperken, of zelfs helemaal weg te filteren!
Hoe kom ik van mijn vooroordelen af?
1. Kennis is macht!
De eerste stap richting het verminderen van je vooroordelen, is (h)erkennen dat je ze hebt. De meeste mensen hebben vooroordelen in de loop van de tijd opgedaan, het is oke om te accepteren dat ook jij ze hebt. Het zou bijna onmogelijk zijn ze niet te creëren in je jeugd! Je hebt ze hoogstwaarschijnlijk onbewust geïmplementeerd in je brein, waardoor je ze moeilijk kritisch kunt bekijken. In de vorige paragrafen hebben we je de tools gegeven om uit te zoeken of je ze hebt, dus nu is het tijd om te laten zien hoe je ze verandert.
The best antidote to prejudice, is reality.
2. Reality check
Wordt je bewust van je eigen gedachten en vooroordelen door je bewust te gaan focussen op wat je denkt, wanneer je een nieuw persoon ontmoet of een nieuw product of concept tegenkomt. Wat je hierbij kunt doen is jezelf afvragen:
- Is dit echt waar?
- Hoe kan ik dit weten?
- Weerhoudt dit mij ervan om een gesprek aan te gaan met deze persoon?
- Zorgt dit ervoor dat ik een ander merk wil kopen, zelfs als dat een duurder product is?”
Bepaal of je tevreden bent met elk vooroordeel dat je kunt vinden bij jezelf. Als je voelt dat het gewoon ‘deel van je persoonlijkheid’ is en je het zelf niet erg vindt, dan is dat prima – je bent je er dan in ieder geval bewust van. Maar heb je het gevoel dat het je belemmert in het leven van een meer vrije, eerlijke manier van leven? Confronteer ze of daag ze dan uit!
Everyone you will ever meet knows something you don’t.
3. Daag ze uit
Wanneer je weet welke vooroordelen jij hebt (misschien heb je jezelf al uitgedaagd om uit te zoeken waar ze vandaan komen), is de volgende stap, zonder jezelf of anderen te verwijten, deze uit te dagen. Volg deze stappen voor elk vooroordeel of beperkende gedachte die je hebt:
- Schrijf het vooroordeel op dat je wilt uitdagen.
- Schrijf nu op:
- Op welke manieren kan ik bewijzen dat dit niet zo is?
- Hoe kan ik mijzelf verbeteren op dit onderwerp?
- Hoe kan ik het vooroordeel of stereotype dat ik in mijn hoofd heb ‘on-generaliseren’?
Bijvoorbeeld: als je niet zoveel weet over een bepaalde cultuur omdat je je nog niet zo vaak in deze kringen hebt bevonden, zoek dan wat informatie op over deze groep. Vraag je vrienden, ouders, of zoek op het internet. Hoe meer je weet, hoe minder je terugvalt op stereotypering!
- Voor elk vooroordeel (die je nu hebt uitgedaagd), schrijf op: welke positieve gevolgen kunnen voortkomen uit het niet langer hebben van dit vooroordeel?Bijvoorbeeld: meer gesprekken met vreemden, nieuwe vrienden, meer leren over andermans gedachtegang en leefwereld, meer kennis over de mens in het algemeen.
Een kleine aanpassing in je gedachtegang maakt een wereld van verschil!
Je bent je nu bewust van hoe je meer inzicht kunt creëren in je vooroordelen. Ook is er besproken wat jouw vooroordelen beïnvloedt (stereotypering, confirmation-bias en het Horn-effect). Zodra je eenmaal hebt ontdekt hoe je brein tot deze conclusies is gekomen, kun je ze nu ook beter herkennen en analyseren!
Gezien je kennis over de verschillende soorten vooroordelen nu optimaal is, hebben we je laten zien hoe je deze dan ook kunt aanpakken en uitdagen (als je dat wilt). Al met al heb je nu alle tools die je nodig hebt om bewust een meer eerlijk en open persoon te worden, met veel meer mogelijkheden tot nieuwe ervaringen en nieuwe mensen!
Your assumptions are your windows on the world. Scrub them off every once in awhile, or the light won’t come in.
Meer weten over persoonlijke ontwikkeling en hoe jij de beste versie van jezelf kunt worden? In onze introductiedagen en NLP opleidingen komen deze onderwerpen ruimschoots aan bod. Voel je vrij om contact met ons op te nemen, welke vraag je ook hebt!
