Kom jij regelmatig dezelfde uitdagende situaties in je leven tegen? Lukt het je maar niet om een bepaald gedragspatroon te veranderen? Dan kan het zijn dat er een blokkade op een diepere laag jou belemmert om je gedrag te veranderen en vooruit te komen. De logische niveaus van Dilts kunnen je in dat geval helpen om de gewenste gedragsverandering wél te realiseren. In dit artikel lees je wat de logische niveaus zijn, en hoe je het model toepast om tot duurzame gedragsverandering te komen.

Wat zijn de logische niveaus?

De logische niveaus is een model dat door Robert Dilts is ontwikkeld, gebaseerd op het werk van Gregory Bateson. Dilts gaf het model vorm om meer inzicht te krijgen in verandering, leren en communiceren. Het helpt je om meer inzicht te krijgen in je manier van denken, doen en voelen op 6 verschillende niveaus, die allemaal met elkaar in verband staan. De 6 niveaus zijn: zingevingsniveau, identiteit, overtuigingen, vaardigheden, gedrag, en omgeving.

Onder de ijsberg dankzij de logische niveaus 

Als we ons gedrag willen veranderen kijken we meestal alleen naar de lagen die voor ons het meest zichtbaar zijn: ons gedrag, onze omgeving en soms ook naar onze vaardigheden. Echter liggen er onder deze lagen veelal dieperliggende oorzaken die invloed hebben op de lagen gedrag, omgeving en vaardigheden. Bijvoorbeeld op het gebied van waarden en overtuigingen, je identiteit, of op zingevingsniveau. Je kunt het vergelijken met een ijsberg; je ziet enkel een klein deel van een ijsberg, niet het grotere stuk dat onder het water ligt.

Misschien herken je het wel; je ervaart veel stress op je werk, en besluit een nieuwe baan te nemen met de hoop om minder stress te ervaren. Of je relatie verloopt stroef, en je kiest ervoor om in een andere relatie te stappen. Je omgeving veranderen lijkt dan in eerste instantie een simpele, snelle oplossing. Maar voor je het weet ervaar je weer dezelfde problemen en uitdagingen op je werk of in je relatie. Dit komt omdat je enkel je omgeving, maar niet je gedrag (en de lagen die daar weer invloed op hebben) verandert. Je blijft dan het gedrag herhalen in een andere omgeving, wat op lange termijn niet tot verbetering leidt.

Duurzame gedragsverandering

Om duurzame gedragsverandering te realiseren, is het belangrijk om inzicht te krijgen in die lagen die minder zichtbaar zijn. Met de logische niveaus krijg je inzicht in deze dieperliggende motivatie en drijfveren. Het model gaat er namelijk vanuit dat verandering alleen mogelijk is als je op een dieperliggend niveau werkt om de verandering tot stand te brengen. Het doorlopen van de logische niveaus helpt je om te ontdekken op welk niveau er blokkades zitten, en dus ook op welk niveau de mogelijke oplossing zit.

De oorzaak en oplossing van een probleem liggen zelden op het niveau waar het probleem zich manifesteert. Het ligt bijna altijd op een dieperliggende laag.

Hoe pas je de logische niveaus toe?

Je kunt de logische niveaus allereerst gebruiken om meer inzicht te krijgen in de werkelijke oorzaak van je belemmerend gedragspatroon. Neem het ongewenste gedrag en/of de situatie in gedachten voor je, en stel per niveau de onderstaande vragen. Heb je alle niveaus doorlopen? Doorloop dan nogmaals de logische niveaus, maar dan met het gewenste gedrag als uitgangspunt. Je gaat dan helder zien wat er nodig is om tot de duurzame gedragsverandering te komen, en op welke laag of lagen je daarvoor bewust iets moet veranderen.

1. Omgeving

Omgeving gaat over de context; het is tijd-en plaatsgebonden. Het gaat hierbij om omstandigheden die buiten jou liggen, zoals je omgeving en de mensen die in die omgeving zijn. Als je naar deze laag kijkt, stel je jezelf vragen die inzicht geven in hoe je omgeving eruit ziet.

• Waar, wanneer en met wie ben je?
• Wat zie, hoor en voel je in die omgeving?
• Welke en wat voor mensen heb je om je heen?

2. Gedrag

Deze laag gaat over de stappen die je neemt als reactie op je omgeving om iets te bereiken. Het gaat om de handelingen en acties die je verricht. Denk aan wat je doet of zegt, maar ook aan je houding, stemgeluid, en gebaren.

• Wat doe je in een bepaalde situatie?
• Welk gevolg heeft dit gedrag en hoe voel je je daarbij?
• Als je vanaf een afstandje naar jezelf kijkt, wat zie je jezelf dan doen?

• 3. Vaardigheden

• Onder vaardigheden verstaan we wat je goed kan en hoe je dat doet. Denk aan kwaliteiten, competenties, bepaalde strategieën, of tactieken die je gebruikt.
• Wat kun jij zo goed als je het belemmerende of het gewenste gedrag vertoont?
• Welke hulpbronnen zet je dan in?
• Welke vaardigheden/competenties mis je nog en heb je wel nodig om het gewenste gedrag te vertonen?

• 4. Overtuigingen

• Je overtuigingen gaan over waarom je doet wat je doet. Overtuigingen zijn ideeën die je voor waar aanhoudt, vaak verpakt als oordelen, generalisaties, verwachtingen en criteria ten opzicht van jezelf, anderen en de wereld. We hebben overtuigingen die ons versterken. Maar ook overtuigingen die ons belemmeren omdat ze tot niet-effectief gedrag leiden. De overtuigingen zijn namelijk de drijfveren die basis vormen van je handelen. Ze hebben invloed op je vaardigheden, gedrag en omgeving. In deze laag stel je jezelf de waarom vraag om je overtuigingen te achterhalen. De kans is groot dat je in deze stap ontdekt dat er een negatieve overtuiging onder het belemmerende gedrag ligt.
• Waarom doe je wat je doet?
• Wat geloof je over jezelf, anderen of de wereld in deze situatie?
• Waar gaat het jou om en wat vind je belangrijk?
• Wat zeg je tegen jezelf op het moment dat je het belemmerende gedrag of juist het gewenste gedrag vertoont?

5. Identiteit

Je identiteit gaat over de visie die je hebt over wie je bent. Hierbij gaat het over hoe je over jezelf denkt; je krijgt inzicht over je eigenwaarde en zelfbeeld.

• Hoe definieer jij jezelf?
• Hoe zie jij jezelf als persoon?
• Wie ben je op bijvoorbeeld het moment dat je het belemmerend gedrag vertoont dat jij graag wilt veranderen?
  Of als je het gedrag vertoont dat je wel graag wilt vertonen?

• 6. Zingevingsniveau

• In dit laatste niveau van de logische niveaus ga je naar je kern en visie toe. Hierbij kijk je verder dan jezelf; je kijkt naar het grotere geheel waar je deel van uitmaakt. Het gaat om de missie van waaruit jij handelt. Dat waar jij voor staat. Om hier antwoord op te kunnen geven heb je eerst de andere lagen bewust te doorlopen. Stel jezelf in deze laatste stap vragen als:
• Wat is je bijdragen aan het grotere geheel?
• Waar doe je het uiteindelijk voor?

Door alle stappen te doorlopen met als uitgangspunt zowel het belemmerend als het gewenste gedrag, ga je zien waar de schoen wringt. Je ontdekt op welke laag je iets mag veranderen. Op deze manier helpt het model van de logische niveaus om je belemmerend gedrag aan te pakken daar waar het werkelijk effect heeft. Het leert je om bewust naar jezelf te kijken in plaats van enkel buiten je te kijken, waardoor je tot blijvende gedragsverandering komt.

Wil je meer leren over de logische niveaus en hier actief mee aan de slag gaan? Dan is de NLP Basis Practitioner wat voor jou! Download hier de gratis brochure voor meer informatie.